Depremden doğan zararların sorumluları kimlerdir?

Bir deprem ülkesi olan ülkemizde deprem, bir afet olsa dahi beklenmedik ya da alışılmadık bir olay değildir. Yalnızca ne zaman ve nerede olacağını meçhuldür. Bu nedenle depreme dayanıklı şehirlerin nasıl inşa edileceğini bilinmesi gerektiği kadar bir depremden sonra depremzedelerin başvuracağı hukuki çarelerin neler olduğu da bilinmelidir. Bu noktada ilk soru, sorumluların kimler olduğunun tespitidir. Bu nedenle bu yazıda idarenin (belediye vs. kuruluşların), müteahhitlerin ve yapı denetim kuruluşlarının sorumlulukları incelenecektir.

İdarenin sorumluluğu, icra ettiği idari faaliyetlerden kaynaklı olarak doğan zararların idarece karşılanması olup, sorumluluğu kusurlu ve kusursuz sorumluluk olarak ikiye ayrılır. Kusur sorumluluğuna aynı zamanda “hizmet sorumluluğu da” denilerek, idarenin mevzuata göre vermekle yükümlü olduğu bir hizmeti hiç vermemesi, geç vermesi veya kötü bir hizmet vermesi (gereği gibi ifa edilmemesi) kastedilir. Sayılan bu kusurlu sorumluluk hallerinde doğan zarar ile idarenin kusurlu olarak verdiği hizmet arasında uygun nedensellik bağının kurulması ile idare sorumlu olacaktır. Kural idarenin kusurlu faaliyetlerinden sorumluluğu olmakla birlikte bazı hallerde kusursuz sorumluluğu kabul edilmiş, zarar ve idarenin faaliyeti arasındaki nedensellik bağı ile yetinilmiştir. Bu hallerde idarenin, “tehlike”, “kamu külfetleri karşısında eşitlik”, “hakkaniyet” kaynaklı sorumluluğu olduğu kabul edilir.

Yukarıda belirtilen kusurlu ve kusursuz sorumluluk hallerinde de idarenin zararı tazmin yükümlülüğünün tamamen/kısmen kalkacağı haller vardır ve bunlardan depremi ilgilendireni “mücbir sebep” halidir. İdarenin faaliyetleri ile ilintili olmayıp hem öngörülemeyen hem de önlenemeyen olaylar ifade edilir. Depremin mücbir sebep olarak nitelendirilmesi halinde idarenin İmar Kanunu’ndan, Yapı Denetimi Hakkında Kanun’dan, depremde meydana gelen zararlardan sorumluluğunun kalkması sorusu gündeme gelecektir. Ancak Türkiye bir deprem ülkesidir ve deprem öngörülemez değil beklenendir bu nedenle idarenin depreme hazırlıklı olması ve mevzuatını buna göre düzenlemesi gereklidir. Danıştay 11.Dairesi’nin 29.06.2007 tarihinde verdiği kararı da bu yönde olup mücbir sebeple idarenin depremden doğan zararlardan mesuliyetinin sona ermeyeceğine ve idarenin yapılarla ilgili denetim yükümlülüğünü yerine getirmemesinin “olumsuz eylem” olduğuna hükmedilmiştir.

İdarenin depreme yönelik yapması gerekenler; ülkenin deprem haritalarını hazırlamak, imar planı yapmak, imara açılacak yerleşim yerlerini belirlemek, imara ve ikamete açılması yasaklanan afet bölgelerini tespit ve ilan etmek, afet bölgelerinde yapılacak yapı tekniklerine ve proje esaslarına ilişkin kuralları belirlemek, yapı kullanma izni vermek, yapı ruhsatı (inşaat ruhsatı) düzenlemek, yapılan yapıların imar mevzuatına uygunluğunu denetlemek, yapıların depreme dayanıklılığını kontrol etmek olarak sıralanabilir. İdare, denetim ve kontrolde yetkilidir bu nedenle yerine getirmemesinden, “olumsuz eyleminden” kaynaklı doğan zararları tazmin yükümlülüğü idari yargıda tam yargı davası olarak ileri sürülebilecektir.

İlgili idarenin kim olduğu 3194 sayılı İmar Kanunu m.5 ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun m.1/3(b) ‘de belirlidir. Büyükşehir Belediyeleri’nin sorumluluğu, belediye ve mücavir alan sınırları içindeki uygulamalar için; valiliklerin belediyenin sorumluluk alanı dışındaki yerler içindir. İnşaat ruhsatı ve yapı denetim iznini bu merciiler verecektir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın ise verilen ruhsat ve izinleri denetleme yetkisi vardır. Eğer İmar Kanunu’na aykırı olarak yeterince araştırma yapmadan izin ve ruhsatı vermesi halinde veya hukuka aykırılığını tespit ettiği yapıları yıktırmaması halinde hukuka aykırı fiilleri söz konusu olur. İdarece yapının yapılacağı yerde zemin etüdü, bölgenin bulunduğu deprem kuşağı; mimari, statik vd. teknik özellikleri gözetilmesi gerekir. Aksi halde ilgili idare ve bakanlık aleyhine tazminat davası açılabilecektir.

Yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenleyen kanun, 2001’de yürürlüğe giren 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’dur. İdare kendisine ait yapı denetleme yetkisini Bakanlık sorumluluğundaki Yapı Denetim Kuruluşlarına verebilir. Bu kuruluşlar mimar ve mühendislerden oluşur. Bu kanunun 3.maddesine göre yapımla görevli olanlar yapı hasarından yani kullanımdan doğan zararlar hariç yapının kurallara aykırı olarak hatalı ve kusurlu inşasıyla yapının kullanımına engel olup değer kaybına yol açan her türlü hasardan sorumludurlar. Ancak bu kuruluşlar denetim görevini idareye karşı üstlendiklerinden ve idarenin bu kuruluşlara 3194 ve 4708 sayılı kanunlara uygun olarak yetki vermesi gerekip bu kuruluşları da denetlemesi gerektiğinden sorumluluğu ortadan kalkamaz. Yapı Denetim Kuruluşlarının denetleme yetkisi de idarenin onlara devrettiği yetkidir, depremde meydana gelen zarar yine idarece tazmin edilmelidir.

Müteahhitler, gayrimenkul sahipleri ile aralarında sözleşmesi olan “yüklenicilerdir” ki biz bu sözleşmelere eser sözleşmesi diyoruz. Müteahhidin eser sözleşmesinden doğan ve deprem ile ilgili olan borçları iyi malzeme seçme borcu ile ayıba karşı tekeffül sorumluluğudur. Eser sözleşmesinin niteliği gereği, yükleniciler eserin hukuka, sözleşmeye uygun olarak tamamlanacağını ve teslim edileceğini taahhüt ederler. Bu sebeple seçtikleri malzemelerin vaadettikleri eseri meydana getirmeye elverişli olacağı kalitede olması gerekir. Bir yapının depremde yıkılması halinde sorumluluk binanın bulunduğu koşullara göre araştırılarak belirlenmelidir. Ayıplı ifa yani taahhüt edilen sonucu veya eserden beklenen özellikleri karşılamayan bir bina varsa depremde yıkılmakla “gizli ayıp” ortaya çıkmış olacaktır. Eser sözleşmesinin hükümlerine ve yasa hükümlerine göre gayrimenkul sahibi ve yüklenici müteahhit arasında, bu zararlar tazmin edilebilecektir.

Müteahhitlerin haksız fiil yani aralarında bir sözleşmenin bulunmadığı kişilere hukuka aykırı ve kusurlu fiilleri ile verdikleri zararlardan sorumlulukları da bulunur. Örneğin, gayrimenkul sahibinin bir müteahhide yaptırıp kiraya verdiği veya sattığı bir dairede ikamet eden ailenin, deprem kaynaklı maddi manevi zararından müteahhit sorumludur. Haksız fiille dayalı taleplerin zamanaşımı süresi 10 yıl olsa da müteahhidin aynı fiilinden cezai sorumluluğu da doğmuş ise ve ilgili ceza hukuku normunda daha uzun bir süre öngörüldüyse, ceza hukukundaki uzun süre geçerlidir. Müteahhidin hukuki sorumluluğunu doğuracak fiil, izin ve ruhsat almadığı halde veya mevzuatta öngörülen standartlara aykırı olarak veya iznin ve ruhsatın alındığı projeye aykırı olarak inşaat yapmak olabilir.

Yargıtay’ın yerleşik uygulaması gereği müteahhitlerin sorumluluğu söz konusu olduğunda icra edilen projede, proje müellifi olarak katkıda bulunan inşaat mühendislerinin de sorumluluğu bulunması mümkündür. Çünkü Türk Borçlar Kanunu madde 61 uyarınca zarar doğuran bir fiili birlikte gerçekleştirdikleri için (örneğin mevzuata aykırı projeyi hazırlamak) zarardan müteselsil sorumlu olacaklardır. Her birinden zararın tümünün tazmini talep edilebilecektir ancak kendi aralarında sorumluluğun dağılımı kusurlarına göre olacaktır.

Sonuç olarak depremde yıkılarak maalesef binlerce insanın can ve mal kaybına sebep olan yapılar nedeniyle sorumluluk tek bir kimseye ait olmayacaktır. İnşa süreçlerinde birden fazla merci ve kurumun denetim ve gözetiminde gerçekleştiği gibi deprem nedeniyle yıkılmaları halinde de bu kimselerin sorumlulukları devam edecektir.

&                                           &                                                              &

İletişim:

Adres: Rumeli Cad. Gün Apt. No:30/4 Nişantaşı  İstanbul /Turkey

Tel: + 90 212 352 7 352

Fax: + 90 212 352 9 352

Mob: + 90 533 626 63 33